واکسن

آدمی از سالیان دور دریافته بود که اگر از دست برخی از بیماری ها جان سالم به در ببرد، بار دیگر به آن‌ها دچار نمی‌شود. از این رو، پزشکان و خانواده به امید پیشگیری از آبله مرغان شدید، کودکان را در برخورد با کسانی می گذاشتند که به آبله مرغان خفیفی دچار شده بودند.

چینی‌های باستان برای پیشگیری از آبله مرغان، پودر زخم های آبله مرغان را به بینی وارد می‌کردند. زنان قبیله‌های قفقازی پوست بخش‌هایی از بدن کودکانشان را که در دید نبود، خراش می‌دادند و عصاره‌ی زخم های آبله را روی آن ها می‌گذاشتند. از این رو، بر صورت اغلب دختران آن قبیله‌ها، زخم‌های آبله ظاهر نمی‌شد. به این خاطر، آن زیبارویان مورد توجه ویژه شاهان عثمانی بودند.

مایه‌کوبی آبله در سده‌ی هجدهم میلادی از استانبول به اروپا راه یافت. برخی از پزشکان از این شیوه برای پیشگیری از آبله مرغان شدید بهره می‌گرفتند. اما مایه‌کوبی خطرهایی نیز در پی داشت. مایه‌کوبی، همیشه خوب جواب نمی‌داد. برخی از بیماران پس از مایه‌کوبی به شدت بیمار می‌شدند و بسیاری از آنان می‌مردند.

در سال 1797 میلادی، ادوارد جنر، پزشک انگلیسی، دریافت دخترانی که شیرگاوهای مبتلا به آبله‌ی گاوی را می دوشند، نسبت به آبله مرغان ایمن هستند. هر چند آبله‌ی گاوی باعث کاهش شیر گاوها می‌شود، اما در انسان به وضعیت خطرناکی نمی‌انجامد. جنر تصور می‌کرد ،‌تماس پوست دست دختران شیر دوش با زخم‌های آبله‌ی گاوی در پستان گاو، باعث ایمنی آنان به آبله مرغان شده است.

او برای بررسی فرضیه‌ی خود آزمایش جالبی انجام داد. او پسر بچه‌ای را با عصاره‌ی زخم آبله‌ی گاوی مایه‌کوبی کرد. پس از شش هفته، آن پسر بچه را با عصاره‌ی آبله مرغان مایه‌کوبی کرد. آن پسر سالم ماند. جنر این تجربه را روی 23 نفر دیگر آزمود و به درستی فرضیه‌ی خود پی برد . سه سال بعد تنها در انگلستان ، 000/100 نفر به همین شیوه واکسینه شدند و نزدیک سال 975 ، آبله مرغان به طور کامل در همه جای جهان ریشه کن شد.

هر چند کوشش و پی‌گیری‌های جنر را باید ارج نهاد، اما او نخستین کسی نیست که نظریه‌ی ایمنی اکتسابی را مطرح کرد. در سال 910 میلادی، یعنی نزدیک 900 سال پیش از جنر، محمد زکریای رازی، دانشمند ایرانی، برای نخستین بار آبله مرغان را به صورت علمی توصیف کرد. او در یکی از کتاب‌های خود اشاره کرده است که این بیماری از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود، اما اگر کسی از این بیماری جان سالم به در برد، بار دیگر به این بیماری دچار نمی‌شود.

امروزه، واکسن‌ها را از میکروب‌های ضعیف شده یا بخش‌هایی از پیکره آن‌ها به دست می‌آورند. ما علیه بیماری‌های گوناگون از جمله کزاز ، سرخک و فلج اطفال واکسینه می‌شویم. ما این موفقیت را مدیون کوشش‌های لویی پاستور، دانشمند فرانسوی، هستیم. او در سال 1879 میلادی متوجه شد جوجه‌هایی که به آن‌ها کشت قدیمی میکروب وبا تزریق شده بود، بیمار نشدند و زمانی که بار دیگر به آن‌ها کشت تازه‌ای را تزریق کرد، آن ها باز هم سالم ماندند. این مشاهده باعث شد، او به روش‌های گوناگون باکتری‌های مختلف را ضعیف کند و از آن ها به عنوان واکسن بهره بگیرد.

منبع :

Barquet and Domingo,Smallpox, Annals of Internal Medicine,15 Oct 1997